1

1. Kevnî
İhtilâf:



Bu, câmi yapım malzemelerindeki gibi,
doğal ve zorunlu ihtilâftır. Sünnetullah'ın cereyan ettiği eşyadaki ihtilâf
böyledir. Oluşun ve başlangıcın kendisi olan yer ve göğün birbirinden ayrılması
(fıtk), böyle bir ihtilâftır (21/Enbiyâ, 30). Bu ihtilâflar, birer âyettir.
İnsanların farklı oluşu, arının karnından farklı (ihtilâflı) renklerde bal
çıkması birer âyettir (30/Rûm, 22; 16/Nahl, 69). Her olgu, âdet, beyyine, hârika
ve işaret, ihtilâfı sergileyen âyetlerdir (2/Bakara, 164). İşte bu âyetlerin
neshinden söz edilebilir. Gece âyeti, gündüz âyeti ile mahvedilir. İnsanların
irâdeleri dışında kalan, fıtrattan kaynaklanan anlayış ve anlatış farklılıkları
da böyledir. Parmak izlerindeki çeşitlilik de kevnî bir ihtilâftır. Çocuk ve
delilerin sorumsuzluğu, ya da herkesin anlama gücü (vüs'at) (2/Bakara, 286)
nisbetinde sorumlu olması bu kevnî farklılıktandır.

Ancak, bu kevnî farklılık, bir düzen
içerisindedir. Kaosda (kargaşada) değil, kozmosda (kâinatta) mevcut olan bir
farklılıktır. Bu kozmosda başkasının orijinalitesi ve fıtratı (fütûr) yoktur
(21/Enbiyâ, 22). Kevnî oluşta muhtemel bir çatlak, Allah'tan başka bir kudretin
varlığını akla getirirdi. Oysa İlâh tek, düzeni de tektir. Aksi takdirde fesat
olurdu (21/Enbiyâ, 22). İnsanın bu düzenlilikteki çabası İlâh'ın yönetimine
ortak olmaya değil; ihtilâftaki analiz ve senteze yöneliktir. Bu düzenlilikteki
kevnî ihtilâfı okumada başarılı olanlar, Kur'an'ın ifadesiyle "isimleri
bilenler" yeryüzünde halîfe olurlar (2/Bakara, 30). Ama tekvînî âyetlerin
kullanım projesi olan kitâbî âyetlerle ilişkisini kesenler, eninde sonunda bu
dünyada ve mutlaka âhirette hüsrâna uğrayacaklardır.