Müctehidlerin Tabakaları

Müctehidlerin Tabakaları:



Fıkıh usûlü bilginleri müctehidleri yedi tabakaya ayırırlar. ilk dört tabaka
müctehid, diğerleri mukallid derecesindedir.


1) Şerîatte müctehid: Bunlara "mutlak veya
müstakil müctehid" de denir. Bunlar hem müstakil usûl ve ictihad metodu ortaya
koyan, hem de bunlara göre fer'î hükümler çıkaran müctehidlerdir. Sahâbe
fakîhleri, Saîd b. el-Müseyyeb ve İbrahim en-Nehâî gibi Tâbiûn fakîhleri, Ca'fer
es-Sâdık ve babası Muhammed el-Bâkır, Ebû Hanîfe, Mâlik, Şâfiî, Ahmed bin Hanbel,
Evzâî, Leys b. Sa'd, Süfyan es-Sevrî ve diğerleri gibi pek çok müctehid bu
tabakaya girer.


2) Müntesip mutlak müctehidler: Bunlar,
eksiksiz olarak ictihad ehliyetine sahip, bazen usûl ve fürûda üstadlarına
muhâlif olmakla birlikte genel olarak bir müstakil müctehidin ictihad usûlünü
benimsemiş olan müctehidlerdir. Ebû Yûsuf, İmam Muhammed, İmam Züfer,
Şâfiîlerden el-Müzenî, Mâlikîlerden Abdurrahman b. Kasım ve İbn Vehb
bunlardandır.


3) Mezhepte müctehidler: Bunlar mensup
oldukları mezhep imamına muhâlefet etmezler. Ancak onun hükme bağlamadığı
meseleleri aynı usûl ve metodu kullanarak Kitap ve Sünnet delillerinden
çıkarırlar. Tahâvî, Kerhî, Serahsî, İsfereyânî ve Şîrâzî bunlar arasında
sayılabilir.


4) Tercih yapan müctehidler: Rivâyet
edilen görüşler arasında tercihlerde bulunan fakihlerdir. Bu tabaka ile önceki
tabaka arasındaki fark çok azdır.


5) İstidlâl sahibi müctehidler: Bunlar,
görüş ve rivâyetleri karşılaştırıp; "Şu görüş rivâyet bakımından daha sağlam ve
delili yönünden daha kuvvetlidir", "Bu görüş kıyasa daha uygundur" gibi
açıklamalar yapmışlardır. Aslında bu üç tabakayı "tahrîc ve tercih yapanlar"
diye ikiye ayırmak mümkündür (Ebu Zehrâ, a.g.e, 396, 397).


6) Hâfızlar tabakası: Bunlar taklid
derecesinde olup, öncekilerin tercihlerini bilmede hüccet sayılırlar. İbn Âbidin
bunlar hakkında şöyle der: "Onlar en sağlam, sağlam ve zayıf, açık rivâyet,
mezhebin zâhir görüşü ve nâdir rivâyet arasında seçme gücüne sahip kimselerdir.
el-Kenz, ed-Dürrü'l-Muhtâr, el- Vikâye ve el-Mecma' gibi eserlerin müellifleri
bu tabakaya dâhildir. Bunlar kitaplarında reddedilmiş veya zayıf rivâyetleri
nakletmemişlerdir" (Ebû Zehrâ, a.g.e, 397, 398)


7) Mukallidler tabakası: Bunlar Kitabı
anlayabilir, fakat görüş ve rivâyetler arasında tercih yapamazlar. İbn Âbidin
şöyle der: "Onlar gece odun toplayıcısı gibi ellerine geçen her şeyi bir araya
getirmişlerdir. Bunları taklid edenlere yazıklar olsun" (İbn Âbidin, Şerhu
Risâleti Resmi'l-Müftî, İstanbul, t.y. s. 5).[1]







[1]
H. Döndüren, a.g.e., c. 4, s. 322-324.