İstikbâr

İstikbâr; Tanım ve
Mâhiyeti



"İstikbâr", kibir, kökünden türeyen bir
kavramdır. ‘İstikbâr' sözlükte büyüklenme, kendini büyük görme, böbürlenme,
insanları küçük görme anlamlarına gelir. Kavram olarak istikbar; Allah'a karşı
kendini yeterli görerek isyan etme; Allah'ın hâkimiyetini reddetme, insanlara
karşı kibirlenerek onlar üzerinde zorla egemenlik kurma anlayışıdır. Bir başka
deyişle ‘istikbar'; kendini büyük görerek inatçı bir şekilde hakk'ı kabul
etmekten çekinmektir. Kur'an-ı Kerim'de isim ve fiil halinde 48 yerde geçer.
Karşıtı olan istiz'âf ve müstaz'af kelimeleri ise 13 yerde geçmektedir.

Kibir, tekebbür ve istikbar birbirine yakın
anlamlara sahiptir. Bu kelimeler, ‘büyük olma' anlamına gelen ‘kebüra' kökünden
türemiştir. Aynı kökten türeyen bütün kelimelerde büyüklük veya büyüklenme ile
ilgili anlamlar vardır.

Kebir:
Büyük,

Kebîra:
Büyük şey, çoğulu ‘kebâir',

Ekber:
Daha büyük, en büyük,

Tekbîr:
Allahu Ekber/Allah en büyüktür demek,

Kibriyâ:
Büyüklük, yücelik, ululuk; ki yalnızca Allah'a isnad edilir, Allah'tan başka hiç
kimseye bu sıfat verilemez,

Tekebbür:
Büyüklenme, kibirlenme,

Mütekebbir:
Kendini halkın en efdali, en üstünü sayan, kendinden başka hak tanımayan
anlamındadır. Bu sıfat da yalnızca Allaha mahsustur. Çünkü bütün faziletler
O'na aittir, bütün güç ve kuvvet O'nun elindedir.

Müstekbir
ise; büyüklenen, kibirlenen, kendini üstün gören demektir.

İlk müstekbir, yani ilk büyüklük taslayan
İblis'tir. O, Allah'ın secde emri karşısında kibirlendi ve secde etmekten yüz
çevirdi. (2/Bakara, 34)

"Bir zamanlar Biz, meleklere (ve cinlere)
'Adem'e secde edin' dedik. İblis hâriç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve
istikbârda bulundu/büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu."
(2/Bakara, 34)

"Ayetlerimizi yalanlayıp, onların karşısında
istikbâra/büyüklenmeye kapılanlar, işte onlar ateş halkıdır."
(7/A'râf, 36)

"Küfredenlere gelince; Ayetlerimiz size
okunuyordu da, siz istikbârda bulunup (karşılarında büyüklenip yüz çevirerek)
mücrim bir topluluk oldunuz, değil mi?"
(45/Câsiye, 31)

"Ne zaman canınızın istemediği şeyleri söyleyen
bir rasül gelmişse ona karşı istkikbârda bulundunuz/büyüklük tasladınız."
(2/Bakara, 87)