2



2) Fazlalık Ribâsı (Ribel-fadl):



Bu, hadîs-i şeriflerde yer alan ribâ çeşidi
olup, mislî tür malı, misliyle, iki ivazdan (bedelden) birisini diğerinin
üzerine ziyâdeyle satmaktır. Meselâ bir ölçek buğdayı, iki ölçek buğdayla peşin
veya vâdeli olarak trampa etmek gibi...

Ubâde b. es-Sâmit'ten Hz. Peygamber'in şöyle
dediği nakledilmiştir:

"Altın altınla, gümüş gümüşle, buğday buğdayla,
arpa arpayla, hurma hurmayla ve tuz tuzla misli misline, birbirine eşit ve peşin
olarak trampa edilirler. Ama bunların cinsleri ayrı olursa peşin olmak şartıyla,
istediğiniz gibi satış yapınız"
(Müslim, Müsâkat 81; Ebû Dâvud, Büyü' 18; Ahmed bin Hanbel, V/314, 320).

Bu hadisin Tirmizî'deki rivâyetinde şu ilâve
vardır:

"Her kim bu şekil mübâdelede fazla verir veya
alırsa şüphesiz ribâ yapmış olur" (Tirmizî,
Büyü', 23).
İslâm
hukukçularının çoğunluğu bu hadiste sayılan altı maddeyi "örnek kabilinden"
sayarken, yalnız Zâhirîler, yasak hükmünün sadece bu altı maddeye ait olduğunu
söylemişlerdir. Buna bağlı olarak ribanın illeti de tartışılmıştır. Hanefilere
göre, faizin illeti, mislî mallarda cins ve miktar birliğidir. Ölçü ile alınıp
satılan şeylerde cins ve ölçü birliği, tartı ile alınıp satılan şeylerde ise
cins ve tartı birliği ortak niteliktir. Bu duruma göre faizin hükmü, yalnız
hadiste zikredilen altı maddeye değil, ortak özelliğe sahip olan tüm maddelere
uygulanır. Bir hadiste şöyle buyurulur: "Faiz ancak altında veya gümüşte
yahut ölçülen veya tartılan ya da yenilen veya içilen şeylerde cereyan eder"
(İmam Mâlik, el-Muvatta', Büyü' 44; Zeylaî, Nasbu'r-Râye, V/36-37). Nesîe
(veresiye satış) ribasının illeti ise vâdedir. Mislî olan şeylerin aynı cinsle
veya değişik cinsteki şeylerle vâdeli mübâdelesinde bu çeşit ribâ gerçekleşir.
Ancak vâdenin bağlayıcı olmadığı karz-ı hasen ve nakit para karşılığı veresiye
satışlarla selem akdi, toplumun bu muâmelelere ihtiyacı nedeniyle özel nasslarla
(âyet ve hadislerle) meşrû kılınmıştır. Şâfiî hukukçulara göre, altın ve gümüşte
ribâ illeti para olma (semenlik) özelliği, hadiste sayılan diğer dört maddede
ise illet "yiyecek maddesi" olmalarıdır.