Alışverişte Vâde Farkını Eklemek Câiz midir



Alışverişte Vâde
Farkını Eklemek Câiz midir?



İslâm dini ister peşin ister va'deli olsun
alışverişi mubah kılmıştır. Alışveriş peşin olursa normal olarak kâr etmek tabii
olduğu gibi, va'deli olursa da insaf dairesinde karşı tarafı yıkmadan belirtilen
zamanı ölçerek kâr etmek de tabi'dir. Her tarihte bu tip alışveriş olmuştur.
Yani alışverişte vâde farkı alınmıştır.

Alışverişte vâde farkını eklemek Cümhûr-ı
ulemâya göre câizdir (Neylü'l-Evtâr). Bu hususta ulemâ arasında ihtilâf
olmamıştır. Ancak idrâki kıt olan bazı kimseler, Peygamber (s.a.s.): "Bir
alışveriş içinde iki satış yapmaktan men etmiştir" (Tirmizî) meâlindeki
hadise dayanarak alışverişte vâde farkını eklemek câiz değildir, diyorlar.
Halbuki bu hadis, vâde farkından hiç söz etmiyor, fukahâdan hiç kimse de ona
haml etmemiştir. Hadis ya akd içinde bir şartı koşmanın câiz olmadığını, meselâ:
Zeyd'in Halid'e evini bana yüz milyar liraya satarsan ben de şu tarlamı yüz elli
milyara sana satarım, demesi gibi. Veya semen (bedel) belli olmadığından mesela:
şunu peşin olarak bir milyara, vâdeli olarak iki milyara "sana sattım" şeklinde
yapılan akdin mûteber olmadığını ifâde ediyor. Şayet semen belli olur, kesin bir
fiyat üzerinde anlaşılır, meselâ: Peşin olarak fiyatı bir milyar lira olan bir
meta' için, veresiye iki milyara sattım denilirse vâde farkı eklendiği halde,
kesin olarak bu alış-veriş câizdir (el-Ahvazî, Şerhu Tirmizî, el-Mühezzeb,
Muğni'l-Muhtac, İbni Âbidin). Hatta bir kimse satılık meta' için peşin fiyatı şu
kadardır, veresiye fiyatı da bu kadardır dese, yani hem peşin hem vâdeli
fiyattan söz edip, bilâhare bir fiyat üzerine akit yapılsa yine câizdir (el-Ahvâzî)
Muhammed el-Hamid,
alışverişte vâde farkını eklemek hususunda şöyle diyor: "Vâde farkını eklemek
haram değildir, fâizle münâsebeti yoktur" (Rüdûdün alâ Ebâtıl). Ancak alışveriş
ister peşin ister vâdeli olsun insafa göre cereyan etmezse haram ve bereketsiz
olur. Bunun için satıcı, kendi durumunu nazar-ı itibare alması gerektiği gibi,
alıcının durumunu da nazar-ı itibare alması gerekir.