4

4- Kavrama Veya
Duyumsama:



Bu da, herhangi bir araç yardımıyla, ger­çeği
kendi özel­liği ve tanımı içinde algılamaktır. Yani kişinin ikna olması halidir.
Bu dört katego­riye giren zihinsel olguların tümü bilgidir. Ancak ilk üçü
yetersiz, dördün­cüsü ise yeterli bilgidir. Yeterli bilgi aynı zamanda kesin ve
doğru olan bilgidir. Şu varki kesin bilgi, kapsamlı kavrayış demek de­ğil­dir.
Bu ne­denle ipuçları ve semboller de bilgidirler. Çünkü bun­lar da kesin bir
ka­naat için yeterli araçlar olabilirler. Nitekim birçok in­san şifre­lere
tutu­narak amaçlarına ulaşmaya çalı­şırlar.

Örneğin doğuştan âmâ bir kimsenin güneş
hakkındaki bilgisi, göz­le­riyle gü­neşi gören insanlarınki kadar kavrayıcı ve
kapsamlı değildir. Bununla beraber onların bilgisi kadar kesindir. Keza duyuları
sağlam, ufukları geniş ve kül­türlü birçok insanın güneş hakkındaki teknik
bil­gi­leri, astronomla­rınki kadar kapsamlı ve kavrayıcı değildir. Bununla
bir­likte kültürlü olmak şöyle dursun bilgi düzeyleri pek sıradan milyonlarca
in­sanın bile örneğin güneşin dünyadan 150 milyon km. uzakta bulunduğuna,
ça­pının: 1 391 000 km. olduğuna ve merkezindeki sıcaklığın 150 milyon
san­tigrad dereceyi bul­duğuna ilişkin bilgileri gökbi­limcilerinki kadar
kesindir.

İnsanda imanın oluşabilmesi bakımından bilgi çok
önemlidir. Ancak bilgi kavramı da ilim ve felsefede işlenen diğer birçok
kavramlar gibi es­ki­den beri derin incelemelere ve tartışmalara konu olmuştur.
Dolayısıyla bu yöndeki ça­lışmaların sonucu olarak "Bilgi teorisi" doğ­muştur.
Psikoloji, sosyoloji ve mantığın ortak konusu olan bilgi, nice­lik, ölçüt ve
değer gibi temel unsurlarla ancak tanımlanabilmektedir. Elis'li Pyrrhon'dan
Gazalî'ye, David Hume ve Kant gibi Batılı şüpheci filozofla­rına kadar bir­çok
ilim adamı bilgi hakkında farklı kanaatlar ortaya koy­muşlardır. Ancak bü­tün
bun­lar, basiret ve sağduyu süzgecin­den geçirile­cek olursa özetle denebi­lir
ki bilgi: Gerçeği kendi özelliği ve tanımı içinde; Aklın, duyuların ve doğru
haberin yardımıyla kavramak veya duyum­sakmaktır. Nitekim İslam âlim­leri
bilginin sağ­lıklı bir şekilde elde edi­lebilmesi için bu üç aracı birlikte
söz­konusu etmiş­lerdir. Örneğin Ömer Nesefî, Risalesi'ne: "Yaratıklar için
bilgi araçları üç­tür: Sağlam duyu­lar, doğru haber ve akıldır." diye
başlamak­tadır. Evet, ev­rensel bilgileri algılayabil­mek ve bunlara bağlı
olarak da en büyük gerçeği duyumsa­ya­bilmek ancak bu üç araç saye­sinde
mümkündür. Şimdi bunları ayrı ayrı in­celeyelim[1]:







[1]
Ferit Aydın, İslam'da İnanç Sistemi, Kahraman Yayınları: 199-200.