Yeni Sayfa 1
﴿ اَلْباَسِطُ
-
الْقاَبِضُ ﴾
BÂSİT
- KÂBIZ
Bu her iki isim Kur'an'da bu şekilde değil fiil yapısıyla geçer. Yüce Allah
şöyle buyurmaktadır:
"Allah, daraltır (yakbizu) ve genişletir (yebsutu)."
[1]
"O'nun iki eli açıktır (mebsutatân)."
[2]
"Eğer Allah, kulları için rızkı (sınırsızca) geniş tutup-yaysaydı (basata),
gerçekten yeryüzünde azarlardı. Ancak O, dilediği miktar ile indirir."
[3]
"Allah, yeri sizin için bir yaygı (bisâtâ) kıldı."
[4]
Bu isimlerin türedikleri kök kelimenin çeşitli şekilleri Kur'an'da ve
hadislerde geçmektedir. Kur'an'da genelde fiil yapısıyla geçer. Aşağıdaki
hadiste ise Bâsit şeklinde geçmektedir. Enes b. Malik anlatıyor. Hz. Peygamber
döneminde bir ara fiyatlar yükselince insanlar: "Ey Allah'ın Resûlü! Fiyatlar
yükseldi. Bize bir fiyat belirle." dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber şöyle
buyurdu: "Yaratan, bol veren (Bâsit) ve rızıklandıran Allah fiyatı belirler.
Ben, sizden herhangi birinin bir haksızlık nedeniyle benden kan veya mal bedeli
istemeden Rabb'im olan Allah'a kavuşmayı dilerim."[5]
Kâbız, "ka-ba-za" fiilinin ism-i faili, Bâsıt ise "ba-sa-ta" fiilinin ism-i
failidir. Bu iki kelimenin anlamı, birbirinin zıddıdır. Kâbız, tutan, malik
olan, daraltan, az veren anlamında; Bâsıt ise, açan, yayan, genişleten, bol
veren anlamındadır. Bâsıt adı, cisimler ve akılla bilinebilen varlıklar için
kullanılır. Kur'an'da bu anlamda kullanılmıştır. İsrailoğullarının başına kral
tayin edilen Talut hakkında Yüce Allah şöyle buyurur: "Allah, onun bilgi ve
vücut gelişimini arttırdı (bastaten)."[6]
Bazen Kâbız, "eli sıkı, dar" anlamında cimriliği ifade etmek için, Bâsıt ise
"eli açık, geniş, bol" anlamında cömertliği ifade etmek için kullanılır.
Örneğin; çok hayır yapan, iyiliklerde bulunan kimse için "eli açık biri"
denilir. Yani cömerttir, ikramı ve ihsanı çoktur, hayırsever biridir. Hayır ve
iyilik yapmayan, başkalarına yardım etmeyen ve malına aşırı düşkün olan içinse
"eli sıkı" denilir. Yani cimridir, iyilik yapmayı istemez. Bâsıt ismi bazen güç
kullanma anlamında da kullanılır. Şu âyette bu anlamda kullanılmıştır: "Eğer
sen beni öldürmek için elini bana uzatacak olursan, ben seni öldürmek için elimi
sana uzatacak değilim (bâsitun)."
[7]
Allah Kâbız ve Bâsit'tir. Yani varlıkların rızıklarını dilerse az vererek
daraltır, dilerse de bol vererek genişletir. O, dilerse verir, dilerse vermez.
Dilerse kişiyi galip kılar, dilerse mağlup eder.
el-Halîmî, Bâsıt ve Kâbız'ın anlamları hakkında der ki: "Bâsit, yayan,
genişleten anlamındadır. O, kulları arasında lütuf ve ihsanını yayar. Dilediği
kimselere bol rızık verir, onu ferahlık ve genişliğe kavuşturur. Ona
ihtiyacından daha fazlasını vererek başka kullarından üstün tutar, ona karşı
son derece cömert davranır. Kâbız ise, lütuf ve ihsanını dilediği kulundan
kısar, rızkını daraltır, onu muhtaç eder, rahat yaşamdan mahrum bırakır ve
yoksullaştırır."
el-Hattâbî bu isimlerin anlamları hakkında şu sözleri nakleder: "Kimileri,
"Kâbız, Allah'ın kullarına yazdığı ölümle onların ruhlarını kabzetmesi
(alması)dır" der. Kimileri de "Kâbız, verilen sadakaları alan; Bâsıt ise bu
sadakalara sevap verendir" der. Fakat bilinmelidir ki, yanında Bâsıt isimi
zikredilmedikçe sadece Kâbız ismiyle Allah'a dua edilmez."
İbnu'l Hisâr der ki: "Bu her iki isim hem dünyevî hem de uhrevî menfaatler
için geçerlidir. Yüce Allah şöyle buyurur: "Eğer Allah, kulları için rızkı
(sınırsızca) geniş tutup-yaysaydı basata, gerçekten yeryüzünde azarlardı.
Ancak O, dilediği miktar ile indirir."
[8]
Allah kullarının genel ve özel tüm menfaatlerini bildiği için dilediği şekilde
dilediği yere rüzgar gönderir, kimi yerlere yağmur yüklü bulutlar göndererek
yağmur yağdırır, kimi yerlere yağdırmaz, kimi yerlere çok, kimi yerlere az
yağdırır. Bazen sadece kişileri, bazen de tüm toplumu zengin yapar. Bazen de
bunun tersi olmuştur.[9]
Bazı âlimler der ki: "Bast'ın (bolluk ve genişliğin) en büyüğü, Allah'ın
kalplere merhametini yaymasıdır. Böylece kalpler aydınlanır ve günah
bataklığından kurtulur."[10]
O hâlde her müslümanın, Allah'tan başka rızıkları genişleten ve daraltan
kimsenin olmadığına içtenlikle inanması gerekir. Bütün insanlara rızkı bol veya
az verenin Allah olduğuna inanmalıdır. Kalpleri huzura kavuşturan, dilleri ve
diğer bütün organları kötülüklerden arındıran, sahiplerini mutlu eden yine
O'dur.[11]
[1]
Bakara,
245.
[2]
Maide,
64.
[3]
Şûrâ,
27.
[4]
Nuh,
19.
[5]
Ebû Davud,
3451;
Tirmizî,
1314.
[6]
Bakara,
247.
[7]
Maide,
28.
Biz de bu anlamda "Eli, kolu uzundur" deriz. Bu sözle kişinin sahip olduğu
gücü ifade ederiz. Devlet için de aynı şey söylenir: "Devletin kolu
uzundur." Yani güçlüdür, her yerde hükmü geçerlidir. Çev.
[8]
Şûrâ,
27.
[9]
Gazâlî, "el-Maksadu'l-esnâ", s.
59
kitabında der ki: "O, ölüm anında bedenlerden ruhu alır (Kâbiz), hayatta
iken de bedenlere ruh verir (Basit). Zenginlerden sadakaları alır, onları
yoksullara ve zayıf kimselere verir. Zenginlere öyle bol rızık verir ki,
hiçbir ihtiyaçlar kalmaz. Fakirlere de öyle az verir ki, hiçbir güçleri
kalmaz. Yüceliğine önem vermemesi ve emirlerine dikkat etmemesi nedeniyle
bazı kalpleri daraltır. Böylece ilâhi tecellilerden nasibi çok az olur. Kimi
kalpleri de lütuf ve keremiyle tam genişletir. Böylece kendisine daha yakın
olur ve ilâhî tecellileri daha fazla hissederler.
[10]
Kurtubî, a.g.e.,
1/360-361.
[11]
Râzî, Allah'ın bu isimlerinin çeşitli yerlerde kullanıldığını söyler. Bu
yerler şunlardır:
a- Rızık. Yüce
Allah şöyle buyurur: "Allah dilediğine rızkı genişletir-yayar ve
daraltır." Ra'd,
26.
Burada rızkın genişletilmesi, İsrâf anlamında olmadığı gibi, daraltılması da
cimrilik anlamında değildir. Allah'ın bunda saklı gizli sırları
bulunmaktadır. Allah bir âyette şöyle buyurur: "Eğer Allah, kulları için
rızkı (sınırsızca) geniş tutup-yaysaydı, gerçekten yeryüzünde azarlardı.
Ancak O, dilediği miktar ile indirir." Şûrâ,
27.
Başka bir ayette ise şöyle buyurur: "Eğer insanlar (Allah'a karşı isyanda
birleşip) tek bir ümmet olacak olmasaydı, Rahmân'a (Allah'a karşı)
küfredenlerin evlerine gümüşten tavanlar ve üzerinde çıkıp-yükselecekleri
merdivenler yapardık." Zuhruf,
33.
b- Kabz (tutma)
ve bast (bırakma) bulutlar için de kullanılmıştır. Şu âyet, bu isimlerin
bulutlar için kullanıldığına işaret etmektedir: "Allah, rüzgârları
gönderir, böylece bir bulut kaldırır da onu nasıl dilerse gökte
yayıp-dağıtır ve onu parça parça kılar; nihayet onun arasından yağmurun akıp
çıktığını görürsün." Rum,
48.
c- Bu isimler,
karanlık ve aydınlık için kullanılmıştır. Şu âyette bu anlama işaret
edilmiştir: "Rabbini görmedin mi, gölgeyi nasıl uzatıvermiştir? Eğer
dilemiş olsaydı onu durgun kılardı. Sonra biz güneşi ona bir delil
kılmışızdır. Sonra da onu tutup kendimize ağır ağır çekmişizdir."
Furkan,
45-46.
d- Ruhların
alınması ve verilmesi. Ruhların alınması durumunda ölüm, verilmesi durumunda
da hayat gerçekleşmektedir.
e- Yerin
dürülmesi ve yayılması. Allah yerin kıyamette dürülmesine şöyle işaret
etmektedir: "Kıyamet günü yer, bütünüyle O'nun avucu (kabzası)ndadır;
gökler de sağ eliyle dürülüp-bükülmüştür." Zümer,
67.
Yerin dünya hayatında yayılmasına, döşenmesine ise, Allah şöyle işaret
etmektedir: "Biz, yeryüzünü bir döşek gibi yaymadık mı?" Nebe,
6.
f- Sadakaları
almak. Allah şöyle buyurur: "Sadakaları alır." Tevbe,
104.
g- Kalpleri
ferahlatması (bast) ve daraltması (kabz).
Esmau'l-Husna
- Esmau'l-Husna
- İçindekiler
- Önsöz
- Kitap Hakkında
- ALLAH
- "Allah" Adının Bütün İsim ve Sıfatları Kapsaması
- "Allah" Kelimesinin Kökeni
- "Allah" Adı Türememiştir; Türediğini İddia Etmenin Amacı Nedir?
- "Allahümme" Kelimesinin Anlamı
- Basralı Dilbilimcilerin Cevabı
- EKREM-KERİM
- Ekrem'in Anlamı
- Kerîm'in Anlamı
- Ekrem Kerîm Arasındaki Fark
- Yüce Allah'ın Kerem Sahibi Oluşunun Göstergeleri
- EVVEL-AHİR-ZAHİR-BATIN
- Evvel ve'l-Âhir'in Anlamı
- Fahrüddin Râzî'nin Görüşü
- İbn Kayyim'in görüşü
- Bu İsimleri Bilmenin Sağladığı Yararlar
- BARİ
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- BASİT-KABIZ
- Bu İki İsmi Bilmenin Faydaları
- BAİS
- Bâ'is İsmini Bilmenin Faydası
- BAKİ
- Bâkî İsminin Anlamları
- BEDİ'
- BER
- Ber İsminin Çeşitli Anlamları
- Allah'ın İnsanlara Verdiği Özel Nimet Türleri
- Ber İsmini Bilmenin Faydaları
- BASİR
- Basar (Gözle Görmek) İle Basîret (Kalple Görmek) Arasındaki Fark
- Basîretin Dereceleri
- 1- İsim ve sıfatlarda basîret
- 2- Emir ve yasaklarda basîret
- 3- Sevap ve cezada basîret
- Allah'ın Basîr Adını Bilmenin Faydaları
- TEVVAB
- Tevvâb İsmini Bilmenin Faydaları
- Tevbeye Teşvik
- CAMİ'
- Bu İsmin Varlık Âlemindeki Delilleri
- Câmi' Adını Bilmenin Faydaları
- CEBBAR
- Kulun Ceberutlukla Nitelendirilmemesi
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- CEMİL
- Yüce Allah'ı En Güzel Bilmek
- Allah Güzeldir, Güzelliği Sever
- HAFIZ
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HASİB
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAFİ
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- HAFİZ
- Hafîz İsminin Varlıklardaki Bazı Görünümleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAK
- Allah'ın Kudretinin Görüntüleri Ve Hak İsmini Bilmenin Faydaları
- HAKEM
- Bu İsmin Birçok Yüce Anlama Gelmesi
- Hükmün Türleri
- 1- Dinî hükümler
- 2- Varlık âlemiyle ilgili hükümler
- 3- Kaderî-kevnî hükümler
- Hakem İsmini Bilmenin Faydaları
- HAKİM
- Kitap ve Sünnette Hikmet ve Bu Sıfatı Kabul Etmeyenlere Cevap
- İnsanların Başına Gelen Belalar ve Bunlardaki Hikmetler
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- HALİM
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAMİD
- Allah'ın Kendi Zatını Övmesi ve Kulların O'na Hamd Etmesi
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAYY-KAYYUM
- Kulun, Allah'ın Kayyûm Oluşunu Bilmesinin Etkileri
- HAYİ-SİTTİR
- İbn Kayyim'in Allah'ın Hayâ Sıfatını Kabul Etmeyenlere Cevabı
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HAFID-RAFİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- HALİK-HALLAK
- Allah'ın Tek Yaratıcı ve Tek İlah Olduğunun İspatı
- HABİR-ALİM
- Alîm, Habîr ve Hakîm İsimlerinin Varlıklardaki Görünümleri
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- ZÜ'L-CELALİ VE'L-İKRAM-CELİL
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- ZU'T-TAVL
- ZÜ'L-İNTİKAM-MUNTAKİM
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAZİK-REZZAK
- Allah'ın Kullara Verdiği Rızık
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAŞİD-REŞİD-MÜRŞİD
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAB
- Allah'ın Rab Oluşunun Çeşitli Görünümleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAHMAN-RAHİM
- Rahmân ve Rahîm'i Bir Arada Zikretmenin Faydaları
- Gerçek Rahmet ve Anlamı
- Dalalet ve Gazap
- "Allah'ın Rahmetinin Eserlerine Bak" Âyetinin Anlamı
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- REFİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- REFİK
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- RAKİB
- Kulun Allah'ın Gözetiminde Olduğunu Bilmesi (Murakabe)
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- RAUF
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SÜBBUH
- SERİU'L-HİSAB SERİU'L-İKAB
- SELAM
- Selâm Sözcüğünün Gerçek Anlamı
- Allah'ın Selâm Olarak Nitelenmesi
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SEMİ'
- Allah'ın Semî' İsmine İnanmanın Gereği
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SEYYİD
- ŞAFİİ
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- ŞEDİDÜ'L-BATŞ-ELİMU'L-AHZ
- ŞEDİDU'L-İKAB
- ŞEKÜR-ŞAKİR
- Bu ismi bilmenin faydaları
- ŞEHİD
- "Şâhid Olarak Allah Yeter." Âyetinin Anlamı
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- SADIK
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- SABUR
- Sabır ile Hilm (Yumuşaklık) Arasındaki Fark
- Allah'ın Kullarına Sabrettiğini Gösteren Bazı Görüntüler
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- SAMED
- İbn Kayyim'in Allah'ın "Samed" İsmi Hakkındaki Anlamlı Sözleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- DAR-NAFİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- ADL
- Hüküm ve Kaza (Yargı) Arasındaki Fark
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- AZİZ
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- AZİM
- Allah'ın Büyüklüğünün Anlamı
- AFÜV
- Allah'ın Affının Çeşitli Görüntüleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- ALLAM-ALİM
- Allah'ın Bilgisi İle Kulların Bilgisi Arasındaki Farklar
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- ALİ-A'LA-MÜTEAL
- Allah'ın Üstünlük Sıfatı ve Bu Sıfatı Kabul Etmeyenlere Cevap
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- GAFİR-GAFFAR-GAFUR
- Kulun Günahtan Türeyen Üç İsmi Vardır
- Kur'an'da Mağfiret İle İlgili Bazı Âyetler
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- GANİ-MUĞNİ
- Fakirlik ve Zenginlikte İnsanın Durumu
- Allah Katında Mükemmel Olan Varlık
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- FATIR
- FALİKU'L-İSBAH-FALİKU'L-HARBİ VE'N-NEVA
- Bu İsimleri Bilmenin Faydası
- FETTAH
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- KAADİR-KADİİR-MUKTEDİR
- Allah'ın Kudretinin Bazı Görüntüleri
- Bu İsimleri Bilmenin Faydası
- KAHİR-KAHHAR-GALİB
- Allah'ın Varlıklar Üzerindeki Üstünlüğü
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- KUDDUS
- Kuddûs Hakkında İbn Kayyim'in Açıklamaları
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- KARİB-MUCİB
- Allah'ın Kullarına Yakınlığı
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- KAVİ-METİN
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- KEBİR-MÜTEKEBBİR
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- KAŞİF-KAFİ-KEFİL
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- LATİF
- Allah'ın Lütfünün Bazı Görüntüleri
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MÜBDİ'-MUİD-MUHSİ-MUHİT
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MECİD
- Hamîd İle Mecîd Arasındaki Fark
- Hamîd ve Mecîd'in Etkileri
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- MUHSİN
- MUSAVVİR
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MUHYİ-MÜMİT
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MELİK-MELİİK
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MUİZ-MUZİLL
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MU'Tİ-MANİ'
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MUKADDİM-MUAHHİR
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MÜDEBBİR-MUKİT
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MENNAN
- Allah'ın Lütuflarından Bazı Örnekler
- Övülen ve Yerilen Minnet
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- MÜ'MİN-MÜHEYMİN
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- MEVLA-VELİ
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- NASİİR
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- VAHİD-EHAD-VİTR
- el-Vâhidu'l-Ehad'in Çeşitli Anlamları
- Kulun, Allah'ın Birliğine Şahitlik Yapması
- Kulun Tek Bir İlâha İbadet Etme İhtiyacı
- HADİ-MUDİL
- Bu İsimleri Bilmenin Faydaları
- VARİS
- VASİ'
- VAKİ'
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- VEDUD
- Allah'ın Kulunu Sevmesi
- Kulun Rabb'ini Sevmesi
- Bu İsmin Bazı İnce Anlamları
- Bu İsmi Bilmenin Faydası
- VEKİL
- Kur'an ve Sünnette Tevekkül
- Tevekkülün Konumu
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları
- VEHHAB
- Bu İsmi Bilmenin Faydaları