Yeni Sayfa 1

﴿

اَلْحَكَمُ ﴾
HAKEM

Bu isim Kur'an-ı Kerîm'de Allah'ın bir sıfatı olarak bu şekilde geçmez. An­cak
şu âyetlerde zımnen geçer:

"Allah'tan başka bir hakem mi arayayım?"[1]

"Allah, aramızda hüküm verenlerin en hayırlısıdır."[2]

"De ki: "Ey gökleri ve yeri yaratan, gaybı ve müşehade edilebileni bilen
Al­lah'ım. Anlaşmazlığa düştükleri şeylerde, kullarının arasında sen hüküm
vere­ceksin."[3]

Bu ismin, insanlar için de kullanılabileceği Kur'an'da şöyle geçmektedir:

"Allah'tan başka bir hakem mi arayayım?"[4]

"(Kadın ile kocanın) aralarının açılmasından korkarsanız, bu durumda erke­ğin
ailesinden bir hakem, kadının da ailesinden bir hakem gönderin."[5]

Ancak bu ismin bir özel isim veya lakap / ünvan olarak kullanılması caiz
de­ğildir. Hani b. Zeyd anlatıyor: "Hz. Peygamber'in yanına bir heyet geldi.
Arala­rından birine "Ebü'l-Hakem denildiğini işitince Hz. Peygamber o kişiye:
"Hakem Allah'tır. Neden sana Ebü'l-Hakem de­nilmektedir?" dedi. Adam: "Kav­mim
herhangi bir konuda ihtilaf ettiklerinde bana gelir, ben de hakemlik yapar ve
aralarında hüküm veririm. Böylece her iki taraf, verdiğim hükme razı olur."
dedi. Hz. Peygamber: "Çocukların var mı?" dedi. Adam: "Evet, Şurayh, Abdullah ve
Müslim Benî Hâni" dedi. Hz. Peygamber: "En büyükleri hangisi?" diye sordu. Adam:
"Şüreyh" dedi. Hz. Peygamber: "Artık sen, Ebû Şüreyh'sin" dedi. O'na ve oğluna
dua etti."[6]

Zeccâc der ki: "Hakîm ve Hakem aynı anlamdadır. el-Vâsit ile el-vasat gibi.
Hakem'in asıl anlamı mani olmaktır. Aynı kök kelimeden türe­yen "Hakemetü" gem
anlamına gelir. Zira gem, atın huysulaşmasına mani olur. Aynı kökten türeyen bir
diğer sözcük hikmettir. Hikmet de kişinin saçma ve çeliş­kili sözler
söylemesine, aptalca davranışlarda bulunmasına mani olur. Ha­kem sözcüğü de bu
kökten türemiştir. Hakem, hasımların birbirlerinin hakla­rına tecavüz etmesine
mani olur. Allah, kendisini Hâkimlerin Hâkimi ve Hakemlerin Hakemi olarak
niteler. Şöyle buyurur Yüce Allah: "Haberiniz ol­sun; hüküm yalnızca
O'nundur. Ve O, hesap görenlerin en süratli olanıdır."[7]

el-Halîmî ise Hakem'in anlamı için şunları söyler: "Hakem, hüküm ve ka­rar
verendir. Hükmün aslı, fitne ve fesada mani olmaktır. Allah'ın koy­duğu bü­tün
yasalar, kulların yararı içindir. Bu yasaların dışındaki her şey, yanlıştır,
fitne ve fesattır."

Ebû Süleyman el-Hattâbî de der ki: "Hâkîm, insanların birbirlerine hak­sız­lık
etmelerine mani olduğu ve hakları, hak sahiplerine verdiği için böyle
adlan­dırılmıştır. Birisi bir fesada mani olduğu zaman "Hakemtü'r-racule ani'l-fesâd"
denilir. Hayvanın huysuzlaşmasına ve istenilen yönden başka bir yöne git­mesine
mani olduğu için "gem"e de "hakemetün" denilmiştir."[8]







[1]
En'am,

114.






[2]
A'raf,

87.






[3]
Zümer,

46.






[4]
En'am,

114.






[5]
Nisa,

35.






[6]
Buhârî,

811.
Bkz. Kurtubî, a.g.e.,

1/436.






[7]
En'am,

62.
Geniş bilgi için bkz. Beyhakî, a.g.e., s. 80; Râzî, a.g.e., s.

234;
Kurtubî, a.g.e.,

1/436.






[8]
Kurtubî, a.g.e.,

1/439;
Beyhakî, a.g.e., s. 80.